Lachen en liepen in één buultjen

De maond meert is ‘enuumd naor Mars. En dan bedoel ik niet de sukela-repe veur a-j flinken smacht hebt. Mars was oorspronkelijk de Romiensen god van de vruchtbaorheid en de beschermer van de beeste. Pas later -toen ‘e samen begon te vallen met de Grieksen god Ares- toen wier ‘e ok oorlogsgod. Meert zol een goeien maond waen um ‘nen oorlog te beginnen. Dus wat aanvankelijk zuute begon krig hier een wrangen of bitterzuuten bi’jsmaak. Meert is dan ok van oldsher een maond van dubbelheid. De andere benamingen veur meert laot dat zien: ‘t Is de lentemaond, maor ok de maond van de bu-jen. Met ‘t eerste bu-w umsgeliek wat bli’jer dan met ‘t tweede, al levert die meertse bu-jen uutend-lijk wel völle gres op (is mi’j verteld).

Meert is de derde maond. In de Joodse mystiek wördt ‘t getal ‘dri’j’ ezien as ‘t getal van de uutersten. Op d’n derden dag bunt de twee beume in ‘t paradies onstaon: de laevensboom en de boom van de kennis van goed en kwaod. In de biebel zie-j dat dubbele slagmaols verschienen bi’j de ‘dri’j’.  Zo hebt wi’j de aertsvaders Abraham, Isaäk en Jakob. Jakob, ‘nen derden, is van ‘nen tweeling. Dus dubbel. (Veur de kenners: ok in de dierenriem is Tweelingen ‘t derde teken.) Daornaost hef ‘e ok nog es twee namen: Jakob en Israël; twee vrouwen: Rachel en Lea en twee dienstmeikes: Bilha en Zilpa. Dat dubbele in zien laeven uutert zich in nogal wat stried.

De verschillende dage van de wekke wordt in de Joodse mystiek op een bepaolde maniere in-edeeld. De eersten dag is de dag van ‘t mannelijke, de zonne, van ‘t eeuwige en van gold. De tweeden dag is de dag van  ‘t vrouwelijke, de maone, ‘t tiedelijke en van zilver. De derden dag -dinsdag- is ‘nen dag van ‘t kind. ‘t Kind hef wat met-ekregen van zowel zien vader as van ziene moeder en mot leern laeven met die tegenstellingen in zich. ‘t Metaal dat ‘nen derden dag (en ok ’nen derden maond) hef met-ekregen is iezer. Van iezer wier’n zweerde ‘emaakt um met te strieden.

Juust op de derden dag wördt er in de Joodse traditie vake ‘etrouwd. De gedachte daorachter is dat ‘t onzen opdracht is um tegenstellingen te verbinden. De Germanen sprakken op dinsdag recht in ‘t ‘ding’ (een vergadering van ‘t volk). Eén van die plaatsen waor dat gebeurn was in ‘t Achterhoekse Dinxper (Dinxperlo). Bliekbaor kump ‘t er op d’n derden dag op an. As in  het biebelboek Jesaja recht wördt ‘esprokken dan krig ‘t oorlogsmetaal van ‘nen derden dag een anderen bestemming: ‘Hie zal recht sprekken tussen de völker, völle staerke naties terechtwiezen. Dan zölt  ze van eure zweerde ploegiezers maken en van eure speren maakt ze zich zichten. Gin volk zal maer ‘t zweerd opkriegen tegen ‘n ander volk. Gin mense zal nog wetten wat oorlog is. Kom, huus van Jakob, lao-w gaon laeven in Zien lecht.

Christenen ziet in den kearl waoraover hier ‘esprokken wördt Jezus. In dizze periode laeve wi’j toe naor Paosen. ‘t Feest waorin de tegenstellingen tussen laeven en dood deur Um -ten derden dage- wordt aoverbrugd. Waorin geluk en verdriet niet meer tegenstriedig bunt an mekare. Waorin de stried is aoverwonnen en wi’j in innerlijke vrae könt laeven. Angezien meert ok de dialectmaond is mos ik denken an een mooien uutdrukking van mien aovergrootmoeder. ‘t Is wat uut de tied ‘eraakt, maor nog altied mooi:  ‘lachen en liepen in één buultjen’. (Lachen en huilen tegelijk). Daor, waor wi’j kleine of grote tegenstellingen bi’j mekare wet te brengen in één buultjen, bu-w al aardig op weg naor Paosen. 

Netty Hengeveld


Netty Hengeveld is theoloog en eigenaar van Lieve tied, bureau voor religieuze en rituele dienstverlening met aandacht voor de Saksische spiritualiteit en streektaal. Zie ook www.lievetied.nl of www.lievetijd.nl

De kerstcolumn van www.lievetied.nl

Ode an Tommie, oftewel een bedretten kerst

De tied vlög veurbi’j. Het is alweer december. Dé maond met onmundige pieken voor feestnummers en pretletters of chocoladeletters. Kortumme: de tied van Sinterklaos en kerst: ’t ende van ’t jaor. En zo an ’t ende van ’t jaor liekt  ‘et mi’j toepasselijk um ow een verhaaltjen te vertellen met een endjen, een voel endjen, wel te verstaon. Een toepasselijk verhaal um onpasselijk van te worden. Maar het is wel waor gebeurd.

‘t was den eersten kerstdag, alweer een jaor of twintig geleden. Mien vader, moeder en ikke wazzen  deur mien zuster uut-eneudigd in eur kroeperige, maor gemuudluke duplexwoning in Varsseveld, bi’j eur en eure, ietwat zwakbegaafde katte Tommie. 

Zie had zich onmundig uut eslakkerd met ’t etten en wi’j konden dan tegeliekertied eure ni’je vloerbedekking kommen bekieken. ’t Huusken was helemaol in kerstsfeer. I’j wet wel: dennengeur en keerslocht. In eur geval nog vermengd met de locht van de ni’je vloerbedekking. Vanuut de kökken wier de menukaarte naor ons toe estuurd: niet met rooksignalen, maor wel met heerlijke aromadampen. Um kort te gaon: de luchtjes waarn niet van de locht. Maor d’r kwam nog het een en ander bi ‘j. Plotseling rokken wi‘j een niet al te best te duuden schruuilocht. Naodat mien zuster alle dekkels van de pannen had ‘e-tilt was ze d’r toch vri’j zeker van dat er niks was an-ebrand. Wat blek: Tommie -i’j wet wel, de verstandelijk gehandicapte katte- had ziene snorheure deur een keerse ehaald. De snorre was een betjen in ekort en d’r zatten krullekes in. Hie schrok d’r een betjen van en draeiden met ziene konte, waarnao hie ok nog es een keere ziene start onmundig heite kreeg. ’t arme dier. 

Maor goed, wij gaot wieter met ons verhaal. Mens en dier wazzen dus ‘vreetzaam’ bij mekare, zoas dat toch met kerstmis verwacht mag worden. (Tot den bewusten dag he-k altied ‘edacht da-j met de kerst ‘vreetzaam’ net zo goed met een t als met een d konden schrieven. Dat mek met die dage niet zo völle uut. I’j zölt zelf die ervaring ok wel hebben, denk ik. Maor sinds de kerst van dat jaor denk ik d’r toch niet zo licht meer aover. )

De soeppanne kwam op taofel. Maor de soep wier toch niet zo heit ‘egetten as dat ‘e wier op ediend. Want daor kwam nog wat tussen. Veurdat wi’j an de maoltied zollen gaon beginnen wollen wi’j eerst nog een moment stille waen. Efkes de handen vouwen, en effen de loeken dichte doen.Tja en dat letste hadde wi’j better kunnen laoten. Want in ‘t donker en in de stilte gebeurt ‘t. Dan kan d’r ow soms meer ‘eopenbaard worden dan ow lief is.  

De stilte wier verbrokken deur het krabben van Tommie in de potgrond van een plante. Mien zuster zag de bujje al hangen. Tommie had namelijk wel vaker de gewoonte um zelf de een of andere  plante tot kattenbak te bombardeern, en dat wol mien zuster koste wat kost veurkommen. Ze kwam schieluk uut eure meditatie en renden doelgericht op de katte af, tilden um op, met de bedoeling um  zo snel meugelijk naor zien eigen poepdoze te transporteern. En toen gebeurden ‘et: want op ‘et moment dat ze de katte over mien vader hen mos tillen -vanwege de krappe behuuzing- liep den leug. Kats leug. En i ‘j wilt niet wetten hoevölle het beste dier al ‘ehamsterd had veur de feestdagen. Nooit hadde wi’j ‘edacht dat d’r zovölle in een katte kon, en arger nog: dat d’r uut kon kommen. Hoe mien vader, wie’t d’r toevallig net onder zat, zich vuulden: ku’j ow vast wel veurstell’n: bedretten. 

De diarree liep tussen ziene stekkelkoeve deur en stevenden met gezwinde spoed op ziene wenkbrauwen af. Het zondagse pak dat ‘e anhad kreeg een heel bizunder cachet en mien zuster eure ni ‘je vloerbedekking trouwens ok.

Tommie, d’n driettebuul, wier naor ‘et balkon ‘ebracht um te veurkommen dat mien zuster het arme dier wat an zol doen. Veur um was d’r gin plaatse meer in de harbarg. De vloerbedekking wier schoon emaakt, pa ging onder d’n douche en trok zich ‘t andere pak an, da’w maor efkes veur um hadden op ehaald. De soep wier op ewarmd en wi’j konden dít maol endeluk beginnen aan ’t kerstmaol, in de hoppe dat Tommie niet ál te hard  ‘espetterd had.